Marnix Maljaars over omgaan met rouw en verlies als schoolleider
Als schoolleider weet je dat je veel rollen vervult. Je begeleidt, je verbindt, je leidt. Maar wat doe je als je ineens de rol van rouwbegeleider op je moet nemen? Toen Marnix Maljaars als directeur van een basisschool in korte tijd werd geconfronteerd met drie verschillende verliezen, was dat niet alleen een ingewikkelde en pijnlijke periode maar ook een periode waarin, als hij terugkijkt, zijn leiderschap flink is gegroeid. Hij deelt zijn verhaal, als terugblik om van te leren, maar ook om te laten zien dat rouw op school niet alleen verdriet met zich meebrengt, maar ook diepe verbondenheid.
"Je kunt overlijden niet voorkomen, maar je kunt wel voorkomen dat je niet weet wat je moet doen."
Drie verliezen, drie processen
In korte tijd overlijdt eerst een ouder, daarna een leerling en vervolgens een collega. Elk verlies heeft zijn eigen toon, zijn eigen dynamiek, en vraagt om een andere benadering.
“Het eerste overlijden raakte me onverwacht. Ik kende deze ouder goed. Toen ik op de fiets terug naar huis zat van een avond schoonmaken op de school van mijn kinderen, heb ik heel hard gehuild. Toen ik thuis kwam nog een keer. Het besef van de realiteit dat een gezin niet meer in tact is kwam heel dichtbij. Daarna moest ik ook snel schakelen: wie moet ik bellen, wat moet er geregeld worden?”
Het tweede verlies, dat van een leerling, vond plaats op een andere school, waar Marnix nog maar net kennis had gemaakt. Hij stond nog niet officieel aan het roer, maar werd door het team en het bestuur direct aangesproken om leiding te pakken in deze situatie. “Ik kende het kind niet, ik kende de ouders niet, en toch moest ik er zijn. Dat was heel intens. Het overlijden van een kind is zo onnatuurlijk en ontzettend verdrietig.”
Het derde verlies, van een collega, gebeurde tijdens de zomervakantie. Juist doordat het team elkaar niet direct kon ontmoeten, merkte Marnix hoe belangrijk fysieke nabijheid en rituelen zijn in het rouwproces. “Aan het eind van de zomer werd het pas echt voelbaar. Collega’s gaven aan: Nu we het met elkaar hebben kunnen delen, kunnen we een stap verder in het proces, nu zijn we het kwijt.”
Ruimte maken voor verdriet én verbinding
In alle situaties zocht Marnix naar manieren om niet alleen praktisch te handelen, maar vooral ook te verbinden. Hij organiseerde koffiemomenten, riep ouders bij elkaar, vroeg leerlingen en teamleden naar hun herinneringen en faciliteerde plekken in de school voor herdenking.
“De gedenkhoek werd een plek waar leerlingen, ouders en collega’s zich vrij voelden om stil te staan bij hun emoties. Dat maakte een wereld van verschil.”
Rouw werd niet weggemoffeld, maar kreeg ruimte. En dat bracht iets bijzonders teweeg: gedeeld verdriet werd ook gedeelde kracht. Tijdens ouderbijeenkomsten, uitvaarten, en in het dagelijks schoolleven ontstond een gevoel van saamhorigheid dat alle lagen van de gemeenschap raakte.
"Je ziet hoe waardevol het is om samen een verhaal te maken. Samen herdenken, samen rouwen, samen betekenis geven."
Nabestaanden begeleiden, ook op de lange termijn
Wat Marnix steeds weer benadrukt, is dat het rouwproces niet stopt na de eerste weken. In beide scholen werd een blijvende herdenking plaats ingevoerd, zoals een herdenkingsboom. Hij bleef in contact met ouders, vroeg wat zij nodig hadden, en gaf hen een plek in het proces.
“De ouders van het overleden kind kozen zelf een boom uit – een zakdoekjesboom. Elk jaar herdenken we samen op haar sterfdag en op haar verjaardag. Zo blijft het verdriet niet stil, maar wordt het op een veilige manier verbonden.”
Die langdurige betrokkenheid maakt het verschil. Niet alleen ‘even’ iets regelen in de eerste weken als er veel aandacht voor is, maar echt naast mensen blijven staan – dat is actieve steun.
Mens én leider tegelijk
Marnix is zich constant bewust van de ingewikkeldheid. Het voelt als een dubbele rol: leider én mens. “Ik laat me raken, maar verlies mijn rol niet.” Hij kiest ervoor om zijn emoties niet te onderdrukken, maar wel bewust te kanaliseren.
“Ik probeer daarin ook praktisch te zijn. Ik zet de knop om als ik er vooral voor anderen moet zijn. Mijn rol is leidend, omdat ik niet iets wil missen wat ik niet goed heb kunnen doen.”
Tegelijkertijd erkent hij hoe belangrijk het is om momenten te vinden waarop hij zelf mag voelen, want die momenten mogen, of moeten er zelfs ook zijn. Tijdens een uitvaart, of onderweg op de fiets. Of door simpelweg te gaan hardlopen of motorrijden.
Actieve steun begint bij jezelf
Wat Marnix leerde, is dat actieve steun begint bij jezelf. Juist als leider is het belangrijk dat je zichtbaar bent, betrouwbaar bent, en blijft. Niet alleen in het moment, maar ook in de periode daarna. Nabestaanden merken het verschil als je hen blijft opzoeken, als je laat weten dat je nog steeds aan ze denkt. Dat hoeft niet groots – een klein gebaar op een sterfdag of verjaardag kan al veel betekenen.
“Actieve steun is voor mij: echt en blijvend. Je hoeft er niet bovenop te zitten, maar wel te blijven. Nabestaanden komen dan vanzelf dichterbij.”
Daarbij is het cruciaal om niet te lang alleen te blijven worstelen. Snel bijschakelen van begeleiding, zoals een coach of rouwbegeleider, helpt niet alleen het team – het helpt vooral ook jou als leider. Iemand die naast je staat, met je meedenkt en je helpt om jezelf niet kwijt te raken in de veelheid aan emoties en verantwoordelijkheden.
“Ik heb veel gehad aan een coach die mij begeleidde. Daardoor kon ik er ook écht zijn voor mijn team en de ouders. Als je jezelf daarin helpt, help je de ander ook.”
"Blijf trouw aan jezelf. Het is niet erg als je dingen niet weet. Het gaat erom dat je blijft staan, en zoekt wat er nodig is."
Adviezen voor collega-leiders
Wat Marnix leerde, wil hij delen:
- Verdiep je in rouw. Niet pas als het gebeurt, maar vooraf. Als je er mee te maken krijgt moet je heel snel handelen, als je jezelf er al in verdiept hebt scheelt dat heel veel.
Rouw is niet alleen overlijden. Het kan ook verlies van gezondheid, werk of veiligheid zijn. Hoe meer je ervan weet, hoe meer je de relevantie gaat zien.
- Wees transparant. Deel wat je weet, ook als het nog weinig is. Mensen zoeken duidelijkheid.
- Faciliteer, maar forceer niet. Geef ruimte. Laat verdriet er zijn. Organiseer rituelen, maar sluit aan bij wat mensen nodig hebben.
- Blijf dicht bij de familie. Overleg, stem af en wees betrouwbaar in je contact. Niet alleen aan het begin maar ook op langere termijn.
- Laat je coachen. Zoek iemand naast je die je adviseert en die mee kan denken maar ook voor jou het luisterend oor kan zijn.
Meer weten?
Wil je meer weten over hoe jouw school of organisatie rouw kan begeleiden?
Neem contact op met Maartje Vos-van der Scheer via Rouwbegeleiding Zeeland en ontdek hoe actieve steun het verschil kan maken – voor leerlingen, teams én leiders.